Đưa nấm hữu cơ đi những con đường bền vững

Loanh quanh 7 tỉnh mua được 5kg nấm Việt

Theo lời mời của Hiệp hội Nông nghiệp hữu cơ Việt Nam, chúng tôi đến tham quan trang trại sản xuất nấm hữu cơ của Công ty cổ phần Nấm Tốt (Nameco) tại xã Hương Cần, huyện Thanh Sơn, Phú Thọ.

Trời nắng gắt, oi bức khiến hành trình di chuyển khá mệt. Thế nhưng ngay những phút đầu trò chuyện với anh Mai Văn Hưng, Tổng Giám đốc Công ty, chúng tôi đã cảm nhận được nguồn năng lượng tươi mới lan tỏa. Từ ánh mắt, giọng nói đến cách kể chuyện, anh Hưng khiến người nghe cảm nhận rõ: “Nấm không chỉ là thực phẩm, mà là mạch sống âm thầm, nuôi dưỡng đất và con người”.

Một ngày hè năm 2013, anh Mai Văn Hưng - kỹ sư điện tử viễn thông, tốt nghiệp Đại học Bách khoa Hà Nội nghe người em của bạn thân than vãn: “Mùa hè chẳng tìm đâu ra nấm Việt để bán”. Câu nói tưởng như vu vơ ấy lại gieo vào anh một nỗi băn khoăn dai dẳng. Lúc đó anh cho rằng điều này quá vô lý vì ở chợ bán rất nhiều nấm.

Thế là một hành trình bắt đầu. Anh Hưng xuất phát từ Hà Nội lúc 2 giờ sáng, rong ruổi qua 7 tỉnh, thành phố, từ Ninh Bình, Nam Định, Hà Nam, Hải Dương, Quảng Ninh, Bắc Ninh, chiều hôm sau mới về đến Hà Nội nhưng chỉ gom được 5kg nấm sò trắng. Anh nhận ra thị trường nấm nước ta đang tràn đầy hàng ngoại nhập. Còn nấm bản địa, nấm trồng trong nước lại cực kỳ khan hiếm.

Một đất nước nông nghiệp mà không thể sản xuất nổi một cọng nấm sạch quanh năm ư? Điều này đã thôi thúc anh tìm mọi con đường để chủ động sản xuất được nấm sạch.

Anh bắt đầu nghiên cứu quy trình trồng nấm, tận dụng nguồn nguyên liệu như rơm rạ, lõi ngô, mùn cưa… vốn sẵn có tại địa phương. Việc chọn các nguyên liệu này góp phần bảo vệ môi trường, giảm lượng rơm rạ đốt trên đồng ruộng, quy trình ủ lại không tạo ra mùi hôi. Cộng với nền tảng hiểu biết về vi sinh từ thời còn làm việc tại một nhà máy lên men, anh mạnh dạn áp dụng phương thức quản lý nhiệt độ để cho ra nấm trái vụ.

“Mỗi mùa thu hoạch lúa chúng ta đốt hàng triệu tấn rơm, không chỉ mất tiền mà còn sinh ra biết bao khói, ô nhiễm. Tại sao không biến thứ người ta vứt bỏ thành thứ ta cần?”, anh Hưng tự hỏi.

Từ ý tưởng đơn sơ, anh Hưng dần nhìn thấy một con đường lớn hơn: Khép kín vòng tuần hoàn của nông nghiệp, từ tái chế phế phẩm, trồng nấm hữu cơ, sản xuất thực phẩm sạch đến tạo phân bón sau thu hoạch nấm, trả lại chất hữu cơ cho đất. Một mô hình vừa giảm thiểu rác thải, nâng cao giá trị nông sản và bảo vệ sức khỏe cộng đồng.

Hơn 10 năm kiến tạo hệ sinh thái nông nghiệp tử tế

Năm 2014, anh Hưng thành lập Công ty cổ phần Nấm Tốt (Nameco), khởi nghiệp với 1 trang trại rộng 4.600 m² tại Yên Bài (Ba Vì, Hà Nội). Khi đó, nhân sự chỉ vỏn vẹn 8 người, doanh thu dừng lại ở mức vài trăm triệu đồng mỗi năm. Nhưng đó là nền móng đầu tiên để từng bước hình thành một hệ sinh thái sản xuất nấm sạch bài bản, nghiêm túc.

Giai đoạn 2017 - 2020 đánh dấu bước chuyển mình mạnh mẽ của Nameco. Công ty nghiên cứu, phân lập thành công hơn 10 chủng giống nấm, làm chủ hoàn toàn công nghệ trồng nấm quy mô công nghiệp. Trang trại sản xuất nấm của Công ty mở rộng lên 12.000m², được tích hợp các công nghệ nuôi trồng nấm từ Nhật Bản, Hàn Quốc, Trung Quốc, đầu tư thêm dây chuyền sấy lạnh, chiết xuất dịch nấm.

Ngoài trang trại, Công ty còn 5 điểm khai thác vệ tinh, đảm bảo sản lượng để cung cấp cho các đại lý tại 30 tỉnh, thành trên cả nước.

Chia sẻ về lý do lựa chọn đặt trang trại nấm tại xã Hương Cần (huyện Thanh Sơn, Phú Thọ), anh Hưng cho biết một phần vì nơi đây có diện tích rừng trồng lớn, phụ phẩm lâm nghiệp phát sinh nhiều, là nguồn nguyên liệu giá rẻ, dồi dào để làm giá thể trồng nấm.

“Hiện nay, sau khi khai thác gỗ, bà con tại địa phương chủ yếu xử lý các phụ phẩm lâm nghiệp như gỗ chết, gỗ mục, cành nhánh và vỏ cây bằng cách đốt trực tiếp, vừa lãng phí vừa gây khói bụi. Do đó, chúng tôi đã thu mua các phụ phẩm này về làm giá thể để trồng nấm”, anh Hưng nói.

Không dừng lại ở sản phẩm tươi, Nameco đẩy mạnh chế biến sâu thành nấm khô, nấm cấp đông, nước cốt lẩu, bột nấm, dịch chiết nấm. Đồng thời ứng dụng chuyển đổi số vào quản lý sản xuất, bán hàng, kết nối thương mại điện tử và hệ thống phân phối.

Năm 2019, Công ty đạt chứng nhận VietGAP. Năm 2020, một dấu mốc quan trọng khi doanh nghiệp đạt chứng nhận tiêu chuẩn hữu cơ Việt Nam. Năm 2024, doanh thu của Công ty đạt trên 15 tỷ đồng, sản phẩm hiện diện tại hơn 30 tỉnh, thành và được phân phối qua các hệ thống như Dalat Mart, Linh Mart, Clever Food, Vita Market...

Điều đáng quý là Nameco vẫn giữ được triết lý nhân văn ngay cả khi mở rộng quy mô. Tại hai trang trại sản xuất nấm, hơn 50 lao động, phần lớn là phụ nữ trung niên, cao tuổi có việc làm ổn định. “Chúng tôi không chỉ muốn làm ra sản phẩm tốt mà còn tạo ra môi trường làm việc tử tế cho những nông dân quanh vùng”, anh Hưng chia sẻ.

Khát vọng đường xa cho nấm Việt

Con đường sản xuất nấm hữu cơ không phải lúc nào cũng trải đầy hoa hồng. Khó khăn lớn nhất hiện nay theo anh Hưng là vấn đề vốn. “Nguyên liệu của chúng tôi là phế phụ phẩm nông, lâm nghiệp nên rất khó được định giá cao, từ đó hạn chế khả năng tiếp cận vốn tín dụng, đặc biệt là các gói tín dụng xanh”, anh nói.

Bên cạnh đó, thời gian bảo quản ngắn (chỉ khoảng 7 - 12 ngày trong điều kiện 3 - 8 độ C) khiến sản phẩm nấm dễ hỏng nếu không tiêu thụ nhanh. Trong khi đó, nấm nhập khẩu có thể bảo quản 30 - 45 ngày, dễ dàng chiếm lĩnh thị trường, thậm chí đội lốt hàng Việt Nam. Trong khi đó, nhận thức của người tiêu dùng về nấm hữu cơ còn thấp, điều này càng khiến doanh nghiệp thêm áp lực truyền thông, định vị sản phẩm.

Để vượt qua rào cản, Nameco quyết “đưa nấm hữu cơ đi những con đường tử tế”, đó là tập trung vào đầu tư chế biến sâu, chế biến nấm thành dược liệu, mỹ phẩm… hay thậm chí là bộ kit trồng nấm hữu cơ làm quà tặng cho học sinh.

“Chúng tôi đang sản xuất bộ kit trồng nấm hữu cơ tại nhà để đưa vào trường học làm quà tặng cho học sinh, điều này vừa mang tính giáo dục, vừa lan tỏa tư duy sống xanh”, anh Hưng tự hào khoe.

Anh Hưng tin rằng, sản xuất nấm hữu cơ ở nước ta hoàn toàn có thể lớn mạnh hơn nhiều, nhưng cần phải quy hoạch vùng nguyên liệu bài bản. Anh dẫn chứng bài học từ vùng trồng nấm của tỉnh Phúc Kiến (Trung Quốc) cho thấy nếu được đầu tư bài bản, ngành nấm không chỉ là hướng đi tiềm năng mà còn có thể đưa Việt Nam trở thành trung tâm sản xuất nấm hữu cơ hàng đầu châu Á.

Hành trình của Nameco là minh chứng cho một giấc mơ xanh được nuôi dưỡng bằng đam mê, khoa học và lòng kiên định. Mô hình nấm hữu cơ không chỉ gợi mở hướng phát triển kinh tế xanh mà còn là biểu tượng của một tư duy nông nghiệp tử tế, bắt đầu từ việc trân trọng từng bó rơm, từng tấc đất, từng điều nhỏ bé.

Anh Mai Văn Hưng tin rằng, sản xuất nấm hữu cơ ở Việt Nam hoàn toàn có tiềm năng phát triển mạnh mẽ. Tuy nhiên để đi đường dài và bền vững, điều cốt lõi phải quy hoạch vùng nguyên liệu quy mô lớn, trong đó phải đảm bảo 6 yếu tố nền tảng gồm cơ sở vật chất, nhân lực, tài chính, sản phẩm, thị trường và công nghệ.