Doanh nhân Nguyễn Hồng Lam và giải pháp nông nghiệp - môi trường - xã hội

Giải pháp phá bỏ 3 rào cản trong nông nghiệp

Mở đầu cuộc trò chuyện với Báo Nông nghiệp và Môi trường, doanh nhân Nguyễn Hồng Lam, Chủ tịch Hội Nông nghiệp tuần hoàn Việt Nam, Chủ tịch HĐQT Tập đoàn Quế Lâm chia sẻ: Kỷ nguyên mới của dân tộc Việt Nam cũng như kỷ nguyên mới của ngành Nông nghiệp – PTNT sau khi sáp nhập với ngành Tài nguyên và Môi trường đang đặt ra nhiều thách thức, đòi hỏi sự chung tay của tất cả mỗi chúng ta.

Đặc biệt, với riêng lĩnh vực nông nghiệp, có thể thấy ngày càng khẳng định vai trò vô cùng quan trọng trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Nông nghiệp Việt Nam không chỉ cung cấp lương thực, thực phẩm phục vụ nhu cầu tiêu dùng của hơn 100 triệu dân, đảm bảo nguyên liệu cho công nghiệp, chế biến mà còn đóng góp quan trọng trong hoạt động xuất khẩu, trở thành trụ đỡ nền kinh tế và phát huy lợi thế của quốc gia.

Tuy nhiên, bên cạnh những thành tựu đã đạt được, các cấp lãnh đạo, nhà quản lý, chuyên gia trong nước và quốc tế đều đánh giá quá trình phát triển nông nghiệp, nông dân và nông thôn Việt Nam vẫn còn những hạn chế, bất cập và nhiều vấn đề đặt ra cần phải giải quyết.

Đó là tập quán sản xuất nông nghiệp lâu nay sử dụng công nghệ hóa học đã và đang khai thác cạn kiệt tài nguyên đất, nước…, gây ô nhiễm môi trường sinh thái, thoái hóa tài nguyên đất; nông sản, thực phẩm không đảm bảo an toàn dẫn đến bệnh tật và ảnh hưởng rất lớn đến sức khỏe cộng đồng. Quá trình sản xuất nông nghiệp khai thác bóc lột tài nguyên đất, đặc biệt là các phế phụ phẩm trong trồng trọt, chăn nuôi, thủy sản… chưa được tận dụng nhiều để tái sử dụng, vẫn còn để lãng phí. Mặc dù Đảng, Nhà nước, Chính phủ đã có nhiều chính sách, đường lối để phát triển nền nông nghiệp bền vững nhưng vấn đề triển khai, áp dụng vào thực tiễn sản xuất còn nhiều rào cản…

Để giải quyết những vấn đề này, yếu tố nội tại của ngành vẫn đóng vai trò chủ đạo, nhất là khi 2 Bộ đã sáp nhập thành Bộ Nông nghiệp và Môi trường.

Ví dụ, riêng vấn đề phát thải, có thể thấy nông nghiệp là một trong những lĩnh vực phát thải nhiều nhất nhưng đồng thời cũng có rất nhiều tiềm năng để hấp thụ CO2. Thực tế chứng minh có nhiều giải pháp để khắc phục vấn đề phát thải, vừa đảm bảo mục tiêu kinh tế - an sinh xã hội và môi trường, phát triển bền vững.

30 năm gắn bó, đồng hành với nông dân làm nông nghiệp hữu cơ, Tập đoàn Quế Lâm đã luôn kiên trì với con đường làm nông nghiệp tử tế. Từ mục tiêu đó, Quế Lâm đã cùng nông dân xây dựng nên hệ sinh thái nông nghiệp kinh tế tuần hoàn, lấy người dân làm trung tâm và đồng hành cùng với họ để thay đổi nhận thức, chung tay xây dựng hệ sinh thái nông nghiệp theo trục nông nghiệp – môi trường – xã hội để cùng nhau phát triển bền vững. 

Đến nay, Quế Lâm đã xây dựng được 15 đơn vị thành viên, trong đó có 8 nhà máy sản xuất phân bón hữu cơ phân bổ đều khắp các vùng miền đất nước. Mỗi năm, 8 nhà máy sản xuất phân bón của Tập đoàn đã thu gom hàng trăm triệu tấn phụ phẩm thải ra từ đời sống, chăn nuôi, thuỷ sản, chế biến, trồng trọt… để biến thành nguồn nguyên liệu sản xuất phân bón hữu cơ vi sinh.

Lấy công nghệ vi sinh độc quyền làm nền tảng, Quế Lâm đã biến các phụ phẩm vốn là gánh nặng môi trường trong sản xuất trở thành hàng triệu tấn phân bón hữu cơ cung cấp cho bà con nông dân. Vòng kinh tế tuần hoàn này đã giúp người dân cải tạo, nâng cao độ phì của đất, cung cấp dinh dưỡng cho cây trồng, giúp giảm ô nhiễm môi trường và không bỏ đi bất cứ thứ gì.

Đó là 100.000ha trồng trọt mỗi năm được xây dựng theo chuỗi liên kết đều áp dụng quy trình "5 không" nhưng vẫn đảm bảo hiệu quả kinh tế. Là hàng nghìn mô hình chăn nuôi theo quy trình an toàn sinh học đã được chứng minh an toàn dịch bệnh.

Đơn cử như năm 2019, khi bệnh dịch tả lợn châu Phi xảy ra khắp cả nước, lợn chết hàng loạt, hoàn cảnh của người chăn nuôi thật sự rất bi thảm, nhiều nông dân đã quá tải nợ nần, trở thành tay trắng, nhưng các hộ, trang trại chăn nuôi theo quy trình an toàn sinh học, hữu cơ, tuần hoàn của Quế Lâm đã tạo nên sự khác biệt nhờ dụng công nghệ vi sinh hiện đại cùng tổng hòa các giải pháp như chủ động sản xuất con giống an toàn dịch bệnh, tự chủ sản xuất thức ăn hữu cơ, không sử dụng kháng sinh, chất cấm, không sử dụng nước, không mùi hôi, không xả thải, không ô nhiễm môi trường, không bỏ đi bất cứ thứ gì…

Thực tế cũng chứng minh, chuỗi nông nghiệp tuần hoàn mà Quế Lâm xây dựng chính là giải pháp xóa bỏ 3 rào cản lớn nhất hiện nay của nông nghiệp và môi trường.

Trong chuyến đi thị sát các mô hình mới đây ở Hà Tĩnh, nguyên Bộ trưởng Bộ NN–PTNT Nguyễn Xuân Cường đã đánh giá: Chuỗi liên kết kinh tế tuần hoàn của Quế Lâm do ông Nguyễn Hồng Lam xây dựng thành công là nhờ vào 3 yếu tố. Thứ nhất là lựa chọn đúng công nghệ nòng cốt. Sử dụng công nghệ sinh học, sản phẩm vi sinh là hướng đi của nông nghiệp hiện đại, bền vững. Thứ hai là xây dựng được quy trình sản xuất đúng bằng việc cung ứng nhóm sản phẩm đúng, kiên trì xây dựng mô hình và chứng minh được hiệu quả rõ rệt cả trên 3 yếu tố kinh tế, xã hội và môi trường.

Thứ ba là hình thành và lan tỏa xu hướng làm nông nghiệp trách nhiệm, đồng hành cùng các hộ sản xuất, hợp tác xã, doanh nghiệp nhỏ, những đối tượng sản xuất hạn chế về nguồn lực, chịu nhiều tổn thương, đó chính là hiện thực chủ trương không bỏ lại ai phía sau của Đảng và Nhà nước.

Còn Bộ trưởng Bộ NN–PTNT Lê Minh Hoan (nay là Phó Chủ tịch Quốc hội) cũng đã nhiều lần khẳng định: Chuỗi nông nghiệp tuần hoàn của Quế Lâm là hệ sinh thái của một nền nông nghiệp trách nhiệm, nhất là trong bối cảnh các chủ trương, đề án của Đảng và Nhà nước đang hướng tới một nền nông nghiệp sinh thái, minh bạch và trách nhiệm như chúng ta đã cam kết với cộng đồng quốc tế.

Khó đến mấy mà có lợi thì nông dân vẫn làm

Đi trên những cánh đồng, khu chăn nuôi ở khắp mọi miền đất nước hôm nay có thể dễ dàng bắt gặp các mô hình sản xuất kiểu Quế Lâm. Điều đó có nghĩa chuỗi sản xuất nông nghiệp mà Quế Lâm xây dựng đã trở thành xu hướng và không ngừng lan tỏa.

Quế Lâm hiểu rất rõ rằng: Thay đổi nông dân từ phương thức sản xuất thâm dụng hoá chất, kinh tế tuyến tính sang nền sản xuất hữu cơ, tuần hoàn không phải dễ. Nhưng cũng hiểu rằng, không có gì là không thể, nếu sản xuất có hiệu quả cao hơn, an toàn cho sức khoẻ hơn, có lợi thì khó mấy nông dân cũng sẽ làm theo.

Vì thế, Quế Lâm không chỉ phát triển các nguyên liệu đầu vào chất lượng cao, các quy trình canh tác hữu cơ, tuần hoàn tiên tiến, mà quan trọng là phải lo đầu ra cho bà con, vừa phải ổn định và lại phải có lợi nhuận cao hơn so với những cái mà họ đang làm. Điều này thực sự vô cùng khó khăn, nhưng nếu không làm thì việc phát triển các mô hình nông nghiệp hữu cơ, kinh tế tuần hoàn trên đồng và trang trại cũng chẳng khác gì ném viên đá vào đại dương bao la.

Giải pháp là nơi đâu có mô hình nông nghiệp hữu cơ, kinh tế tuần hoàn nơi đó phải phát triển chuỗi tiêu thụ nông sản cho người dân. Phải đa dạng về phương thức, sao cho tận dụng được hết các lợi thế, thu hút được sự quan tâm của xã hội, để sản xuất đến đâu tiêu thụ hết đến đó, để tất cả mọi người tham gia vào chuỗi đều được hưởng lợi. Cũng chính vì thế mà chuỗi liên kết sản xuất hữu cơ, kinh tế tuần hoàn Quế Lâm đã lan tỏa và nhân lên rất nhanh ở khắp các địa phương.

Các mô hình không chỉ thu được hiệu quả kinh tế tăng cao hơn, an toàn hơn mà còn mang hạnh phúc cho cả người sản xuất và người tiêu dùng, môi trường ngày càng trong lành, nhiều hộ kinh tế đã đổi thay.

Điển hình như hộ ông Nguyễn Văn Lịch ở thành phố Huế. Vốn là cán bộ xã, từng đau đớn với những nút thắt không thể tháo gỡ của nền nông nghiệp thiếu an toàn nhưng bây giờ gia đình ông Lịch đang liên kết với Quế Lâm thực hiện mô hình kinh tế tuần hoàn có quy mô 20 lợn nái, 300 lợn thịt. Chất thải từ chăn nuôi được xử lý thành phân bón hữu cơ vi sinh chất lượng cao để bón cho 3ha thanh trà và bưởi da xanh, mỗi năm lãi ròng hơn 400 triệu đồng.

Hay như anh Phạm Hải Thăng - Giám đốc HTX nông nghiệp Thần Nông (xã Bùi La Nhân, huyện Đức Thọ, tỉnh Hà Tĩnh), anh Nguyễn Quốc Trịnh - Chủ tịch Hiệp hội thanh long tỉnh Long An và hàng nghìn hộ nông dân khác, khi được hỏi về chuỗi liên kết nông nghiệp tuần hoàn, họ đều trả lời đấy là giải pháp tái sinh cho nông nghiệp. Từ những bản làng người Mông ở đỉnh trời Tây Bắc, các tỉnh Đồng bằng sông Hồng, miền Trung – Tây Nguyên đến vùng Đông Nam bộ, Tây Nam bộ…, trong các chuỗi liên kết của Quế Lâm bây giờ, nói nông nghiệp hữu cơ, không còn ai kêu khó nữa.

Tuy đã gặt hái được những thành công nhưng chúng tôi nhận thức rõ rằng, phía trước còn nhiều thách thức, cam go. Chính vì vậy, Quế Lâm xác định sẽ tiếp tục phát triển các giải pháp khoa học công nghệ tiên tiến, đồng hành cùng bà con cả nước, phát triển nông nghiệp hữu cơ, kinh tế tuần hoàn hiệu quả hơn, lan tỏa nhanh hơn.

Đó cũng là lý do Tổ hợp Nông nghiệp hữu cơ, kinh tế tuần hoàn, sinh thái 4F do Quế Lâm ra đời. Trên thực tiễn, chưa ở đâu có Tổ hợp 4F như của Việt Nam (tại xã Phong Thu, huyện Phong Điền, thành phố Huế). 4F không chỉ phục vụ nghiên cứu, thực nghiệm, sản xuất, phân phối… mà còn nhằm phục vụ đào tạo, chuyển giao công nghệ, kinh nghiệm cho nhân dân cả nước.

Hệ sinh thái 4F đã gây dựng được lòng tin cho các nhà hoạch định chính sách, quản lý… và nông dân. Kể từ khi ra mắt đến nay, hàng tuần đã có hàng chục đến hàng trăm cán bộ kỹ thuật, nông dân đến tham quan, học tập. Chỉ tính riêng năm 2024 đã có trên 1.200 học viên là nông dân các tỉnh đến tham gia các lớp học làm nông nghiệp.

Khi 4F trở thành trường học, chúng tôi đã thành lập Công ty Đào tạo nguồn nhân lực Nông nghiệp hữu cơ, kinh tế tuần hoàn Quế Lâm. Quế Lâm xác định, nguồn tài nguyên con người là nhân tố chính tạo nên lợi thế cho mỗi quốc gia, dân tộc và với nông nghiệp cũng vậy. Trong thời đại của nền nông nghiệp tri thức, nông nghiệp xanh, nông nghiệp tuần hoàn…, đào tạo nông dân thay đổi nhận thức chính là nền tảng phát triển nông nghiệp sinh thái, nông thôn hiện đại, nông dân văn minh.