Tìm điểm tựa để sầu riêng Đắk Lắk chuyển sang hướng hữu cơ

Chọn đường dài để giữ vững thị trường

Trên mảnh đồi đất đỏ bazan thuộc xã Ea Kênh (huyện Ea Kar, Đắk Lắk), anh Hoàng Trọng Cường trồng 2 ha sầu riêng. Giữa những tán lá xanh mướt, những chùm hoa vừa nở rộ, mở đầu cho mùa kết trái mới. Với cảm xúc vui buồn lẫn lộn, anh kể năm ngoái thu được 40 tấn, bán giá 65.000 đồng/kg, thu về gần 2 tỷ đồng. Cả gia đình đã trả được nợ và có dư giả để lo cho con cái ăn học. Thế nhưng xen lẫn niềm vui đó là nỗi lo khi nhìn về vụ mùa tới.

"Trồng sầu riêng bây giờ không còn chuyện lo cho ra quả là xong mà thị trường xuất khẩu, đặc biệt là Trung Quốc đang đặt yêu cầu khắt khe về dư lượng thuốc bảo vệ thực vật, hóa chất bảo quản. Nếu không chuyển đổi cách làm, vài năm tới sẽ rất dễ bị loại khỏi cuộc chơi”, anh Cường bày tỏ.

Với những áp lực đó, anh đã quyết tâm chuyển dần sang canh tác hữu cơ, dù hiểu rõ đây là chặng đường nhiều thử thách. Khó khăn đầu tiên là phải từ bỏ thói quen sử dụng phân bón hóa học và thuốc bảo vệ thực vật suốt bao năm qua. Anh Cường tự tìm hiểu các chế phẩm sinh học, phân hữu cơ vi sinh và bắt đầu áp dụng trên một phần diện tích. Mỗi vụ lại rút ra được những bài học quý về phòng trừ sâu bệnh bằng giải pháp sinh học.

"Mùa mưa đến, độ ẩm cao, nấm bệnh và sâu đục quả phát triển mạnh. Nếu thuốc sinh học không đủ mạnh, chỉ cần một đợt bệnh bùng phát là mất trắng”, anh Cường chia sẻ.

Theo ông Nguyễn Văn Toàn, cán bộ kỹ thuật Công ty TNHH Thiện Tâm - đơn vị hỗ trợ nông dân phát triển nông nghiệp hữu cơ ở Đắk Lắk, chuyển đổi sang sản xuất hữu cơ với sầu riêng không thể đòi hỏi ngày một ngày hai. "Sầu riêng có hệ rễ nông, nhạy cảm với biến động thời tiết và sâu bệnh. Chuyển đổi đồng loạt, dừng hẳn thuốc bảo vệ thực vật rất dễ gặp rủi ro, thất thu. Do đó, phương án chuyển đổi từng phần, kết hợp song song giữa giải pháp sinh học và hóa học có kiểm soát là hợp lý hơn”, ông Toàn phân tích.

Không chỉ Ea Kênh, tại nhiều vùng chuyên canh sầu riêng như Krông Pắc, Cư Mgar, Krông Búk..., nhiều tổ hợp tác, hợp tác xã cũng đang triển khai các mô hình bán hữu cơ, giảm dần hóa chất, tăng cường sử dụng chế phẩm sinh học, cải tạo đất bằng phân hữu cơ vi sinh. Tuy nhiên, rào cản lớn nhất vẫn nằm ở tư duy sản xuất của nông dân.

Ông Trần Văn Thắng, Giám đốc Hợp tác xã Nông nghiệp xanh Krông Pắc cho biết: "Nhiều hộ quen canh tác truyền thống, lo ngại nếu làm hữu cơ thì chi phí tăng, năng suất giảm mà đầu ra lại chưa rõ ràng. Muốn họ chuyển đổi phải có doanh nghiệp đứng ra bao tiêu sản phẩm với hợp đồng dài hạn, có chính sách hỗ trợ kỹ thuật rõ ràng thì nông dân mới yên tâm làm theo".

Cũng theo ông Thắng, nếu có chính sách tín dụng ưu đãi như giảm lãi suất vay đầu tư vườn hữu cơ hoặc lập quỹ bảo hiểm giá mua khi sản lượng sầu riêng hữu cơ chưa kịp tiêu thụ, sẽ tạo động lực để nông dân mở rộng diện tích sầu riêng hữu cơ nhanh hơn.

Theo Sở Nông nghiệp và Môi trường Đắk Lắk, toàn tỉnh hiện có trên 38.000 ha sầu riêng, trong đó hơn 22.000 ha đang cho thu hoạch với sản lượng dự kiến năm nay khoảng 380.000 - 400.000 tấn. Đáng chú ý, hơn 70% sản lượng phục vụ xuất khẩu, chủ yếu vào thị trường Trung Quốc. Việc phụ thuộc lớn vào một thị trường đòi hỏi Đắk Lắk phải chuẩn hóa sản xuất nếu muốn giữ vững vị thế.

Cần điểm tựa để tự tin sản xuất hữu cơ

Theo ông Nguyễn Văn Hà, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường Đắk Lắk, đơn vị đang phối hợp với các viện nghiên cứu, doanh nghiệp và tổ chức quốc tế xây dựng bộ quy trình kỹ thuật chuẩn canh tác hữu cơ, an toàn cho sầu riêng. Đồng thời mở các lớp tập huấn, tổ chức các mô hình trình diễn để bà con tiếp cận, tạo niềm tin chuyển đổi.

Theo một số chuyên gia ngành nông nghiệp, để chuyển đổi thành công, phải xây dựng chuỗi liên kết chặt chẽ giữa nông dân - doanh nghiệp - nhà khoa học - nhà nước. Đặc biệt, phải có các doanh nghiệp đầu tàu đứng ra bao tiêu sản phẩm hữu cơ với hợp đồng dài hạn, có chính sách bảo hiểm rủi ro, lúc đó nông dân mới yên tâm bỏ hóa chất, đầu tư dài hơi vào vườn cây.

Thực tế, một số doanh nghiệp lớn tại Đắk Lắk như Công ty cổ phần Tập đoàn Xuất nhập khẩu Thịnh Phát, Công ty TNHH Long Phát Global đang phối hợp với nhiều hợp tác xã xây dựng vùng nguyên liệu hữu cơ. Song tỷ lệ diện tích sầu riêng đạt chuẩn hữu cơ hiện vẫn còn rất thấp, chưa tới 5% tổng diện tích toàn tỉnh.

Trên vùng đất Tây Nguyên nắng gió, những vườn sầu riêng hữu cơ như của anh Cường vẫn đang chậm rãi lớn lên. Mỗi người tiên phong là một phép thử, mỗi mô hình thành công sẽ nhân lên thêm những niềm tin mới.

Đắk Lắk hoàn toàn có thể trở thành vùng chuyên canh sầu riêng hữu cơ lớn nhất cả nước, thậm chí vươn tầm châu lục nếu những điểm tựa chính sách, tín dụng, thị trường và doanh nghiệp sớm được gắn kết đồng bộ. Khi đó, giấc mơ đưa sầu riêng hữu cơ cất cánh không chỉ là câu chuyện của riêng những người như anh Cường mà sẽ trở thành thương hiệu bền vững của cả Tây Nguyên trên bản đồ nông sản thế giới.

Theo đề án phát triển nông nghiệp hữu cơ quốc gia giai đoạn 2020–2030 của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (nay là Bộ Nông nghiệp và Môi trường), mục tiêu diện tích canh tác hữu cơ đến năm 2030 đạt 2% tổng diện tích đất nông nghiệp cả nước. Riêng với các cây chủ lực như sầu riêng, mục tiêu là nâng tỷ lệ đạt chuẩn hữu cơ để xuất khẩu lên mức 10 - 15% từ năm 2028 - 2029. Đây vừa là cơ hội, vừa là áp lực cho Đắk Lắk nếu không muốn đánh mất lợi thế trên thị trường xuất khẩu.