Hành trình nâng tầm thương hiệu cà phê Sơn La

Tạo hướng đi khác biệt

Hiện nay, Sơn La là một trong những địa phương có diện tích, sản lượng cà phê chè (Arabica) lớn hàng đầu cả nước. Nơi đây cũng được xem là vùng đất mới giúp định vị lại hình ảnh, thương hiệu cà phê Việt Nam trên bản đồ cà phê thế giới. Năm 2017, cà phê Sơn La có bước chuyển mình mạnh mẽ, khoác lên mình “chiếc áo mới” tinh tươm hơn khi được Cục Sở hữu trí tuệ (Bộ Khoa học và Công nghệ) cấp giấy chứng nhận chỉ dẫn địa lý “Cà phê Sơn La” cho các loại sản phẩm: Cà phê nhân, cà phê hạt rang và cà phê bột.

Để đạt được thành quả này có sự đóng góp không nhỏ của các doanh nghiệp, hợp tác xã (HTX) tại Sơn La trong việc đẩy mạnh xây dựng vùng nguyên liệu, ứng dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật trong canh tác, hình thành các chuỗi liên kết từ sản xuất, chế biến, tiêu thụ... góp phần tạo nên thương hiệu, giá trị riêng biệt cho cà phê Sơn La. Một trong số đó phải kể đến HTX cà phê Bích Thao, bản Hoàng Văn Thụ, xã Hua La (thành phố Sơn La, tỉnh Sơn La) do ông Nguyễn Xuân Thao làm giám đốc.

Ông Thao kể: Trước đây, đời sống người dân trong vùng vô cùng khó khăn, thiếu thốn trăm bề, cuộc sống chỉ quanh quẩn với cây ngô, củ sắn mà luôn trong tình trạng thiếu ăn. Từ khi cây cà phê bén duyên với mảnh đất này, mang lại giá trị kinh tế cao hơn so với những cây trồng kém hiệu quả trước đây, người dân cũng bắt đầu mơ về sự đổi đời với cuộc sống đủ đầy hơn.

Ấy vậy mà niềm vui chưa tày gang thì nhiều “bài toán” hóc búa đặt ra cho người trồng cà phê bắt đầu xuất hiện như: Yêu cầu ngày càng khắt khe về chất lượng sản phẩm của thị trường; không tìm được kênh tiêu thụ ổn định, phụ thuộc hoàn toàn vào thương lái nên thường xuyên bị ép giá...

Trước thực tế đó, ông Thao cũng như nhiều hộ dân trồng cà phê nhận ra rằng: Việc chuyển đổi sản xuất theo hướng năng suất, chất lượng, an toàn là điều kiện tiên quyết để giữ vững thương hiệu, tạo chỗ đứng và nâng cao thu nhập. Với suy nghĩ đó, ông bắt đầu bước vào hành trình đi tìm con đường nâng cao giá trị cho cà phê Sơn La, xóa đi cảnh “được mùa mất giá, được giá mất mùa” đeo bám người dân mãi không thôi.

Năm 2017, ông thành lập HTX cà phê Bích Thao với 11 thành viên. Mặc dù tuổi đời của HTX còn non trẻ, nhưng bản thân ông cùng với các thành viên đều là những người gắn bó với cây cà phê từ tấm bé, hiểu cây cà phê như hiểu chính bản thân mình. Nhờ đó, rất nhanh chóng HTX đã trở thành 1 trong 6 đơn vị được Sở Khoa học và Công nghệ cấp quyền sử dụng chỉ dẫn địa lý cà phê Sơn La.

Ông Thao chia sẻ: Ngay từ ban đầu, HTX đã định hướng không chạy theo số lượng mà đẩy mạnh ứng dụng khoa học kỹ thuật nâng cao chất lượng cà phê. Trên cơ sở đó, HTX đã vận động các thành viên và hộ liên kết áp dụng quy trình sản xuất cà phê theo tiêu chuẩn VietGAP, UTZ, xây dựng vùng nguyên liệu chuyên canh chất lượng cao, canh tác hoàn toàn bằng phương pháp hữu cơ, từng thửa ruộng được đánh số để dễ dàng truy xuất nguồn gốc...

Bên cạnh đó, với sự hỗ trợ chuyển giao kỹ thuật của các chuyên gia đến từ Đức, Mỹ, HTX đã thành công với phương pháp chế biến cà phê honey (cà phê mật ong), không chỉ giúp nâng cao giá trị cà phê mà còn khắc phục được tình trạng ô nhiễm môi trường.

Theo ông Thao, ưu điểm của phương pháp chế biến cà phê mật ong là không đòi hỏi cơ giới cao nên chi phí đầu tư thấp, tiêu thụ ít nước hơn so với chế biến ướt truyền thống giúp giảm áp lực trong việc xử lý nước xả thải với các vùng chuyên canh cà phê, phù hợp với những địa bàn thiếu nước ở vùng núi...

Tuy nhiên, để cho ra được sản phẩm cà phê chất lượng, hương vị độc đáo phải tuân thủ nghiêm ngặt các yêu cầu kỹ thuật từ khâu giống, chăm sóc, thu hái, chế biến. Việc thu hoạch được tiến hành bằng phương pháp hái chọn lọc, đảm bảo 100% là cà phê chín đỏ. Quá trình phơi/sấy hạt cà phê phải được giám sát chặt chẽ, cào đảo liên tục để ngăn ngừa sự phát triển của nấm mốc gây hư hỏng do độ ẩm cao...

Với hướng đi mới này, sau 5 năm thành lập, HTX đã từng bước phát triển ngày càng vững chắc. Trung bình HTX chế biến và xuất bán ra thị trường từ 4.000-5.000 tấn cà phê nhân/năm, 10-12 tấn cà phê bột nguyên chất. Trong đó, 80% sản phẩm xuất khẩu sang các nước Hàn Quốc, Đức, Mỹ... Doanh thu đạt 20- 40 tỷ đồng (tùy vào điều kiện xuất khẩu từng năm, tùy vào khả năng thu hoạch từng mùa…), tạo việc làm thường xuyên cho 10 lao động địa phương với thu nhập từ 5-6 triệu đồng/người/tháng.  

Đến cà phê đặc sản tỏa hương khắp “trời tây”

Hiện nay, HTX có hai sản phẩm chủ lực là cà phê bột nguyên chất và trà siro từ vỏ cà phê (trà quả cà phê). Đây là những sản phẩm do chính HTX nghiên cứu, chế biến, sản xuất thành công phục vụ cho thị trường xuất khẩu.

Đặc biệt, sản phẩm cà phê bột nguyên chất Bích Thao đã được Hội đồng đánh giá phân hạng sản phẩm OCOP Quốc gia năm 2020 đánh giá và công nhận là sản phẩm OCOP 5 sao. Đây có thể coi là điểm tựa cho các sản phẩm cà phê của tỉnh Sơn La cất cánh, xây dựng giá trị thương hiệu trong nước và vươn tầm xuất khẩu ra các nước trên thế giới. 

Theo ông Thao, để có được sản phẩm công nhận 5 sao, bên cạnh sự quan tâm, giúp đỡ từ Bộ NN-PTNT, UBND tỉnh, huyện, là sự nỗ lực không biết mệt mỏi của các thành viên HTX trong việc tuân thủ nghiêm ngặt quy trình sản xuất, thay đổi tư duy, thói quen canh tác lạc hậu, ứng dụng các công nghệ chế biến hiện đại, tạo ra sản phẩm cà phê đặc sản đáp ứng được thị hiếu của thị trường trong và ngoài nước.

Năm 2018, HTX tham gia mô hình trồng thử nghiệm cà phê chè giống mới THA1 theo hướng hữu cơ, với quy mô 15 ha tại bản Tát, xã Mường Do (Phù Yên) và 5 ha tại bản Hoàng Văn Thụ, xã Hua La (thành phố Sơn La). Mô hình thuộc chương trình phát triển cà phê Quốc gia do Trung tâm Nghiên cứu và Chuyển giao công nghệ cà phê Eakmat (Viện Khoa học kỹ thuật nông lâm nghiệp Tây Nguyên) phối hợp cùng Bộ NN-PTNT triển khai.

Đến năm 2020, HTX mở rộng thêm 40 ha cà phê THA1 và giống TN6, TN7, TN9 trên địa bàn xã Hua La và xã Chiềng Ban (Mai Sơn), nâng tổng diện tích cà phê giống mới lên 60 ha.

“Giống cà phê THA và TN có khả năng thích nghi với điều kiện khắc nghiệt của thời tiết. Sau 3 năm trồng, cà phê sẽ cho thu hoạch với sản lượng trung bình đạt 25-30 tấn quả tươi/ha, giá bán từ 20.000-25.000 đồng/kg quả tươi, 80% hạt đạt sàng loại 18 (loại 1)”, ông Thao cho Hay.

Cũng theo ông Thao, để mở rộng quy mô sản xuất, đảm bảo nguồn cung nguyên liệu ổn định cho chế biến, HTX đã mở rộng liên kết sản xuất với 800 hộ trồng cà phê trên địa bàn tỉnh. Đồng thời, đầu tư tạo dựng cơ sở vật chất phục vụ cho sản xuất, chế biến sản phẩm chất lượng cao.

Năm 2021, HTX đã khởi công xây dựng nhà máy chế biến cà phê quy mô hơn 1.100 m², công suất 20 tấn cà phê nhân/ngày, với tổng vốn đầu tư 16 tỷ đồng (UBND thành phố hỗ trợ 2,1 tỷ đồng còn lại vốn huy động của HTX). Dây chuyền chế biến được thiết kế theo quy trình khép kín, gồm máy sát, sàng kích thước, sàng trọng lượng, máy bắn màu công nghệ của Đức và Mỹ, máy rang, xay cà phê, kho bảo quản, khu trưng bày, giới thiệu sản phẩm. HTX cũng đầu tư xây dựng 3 nhà kính với tổng diện tích hơn 2.200m² để sơ chế, chế biến cà phê…

Về định hướng trong thời gian tới, ông Thao cho biết: Theo kế hoạch sản xuất thương mại niên vụ 2021-2022, HTX cà phê Bích Thao đang dự kiến thu mua, chế biến 3.000-3.500 tấn cà phê nhân. Bên cạnh đó, ngoài cung cấp cho các bạn hàng truyền thống, sẽ đẩy mạnh xuất khẩu sang các thị trường mới như Anh, Nhật Bản...

Ngoài ra, trong thời gian từ 2022-2025, HTX đặt mục tiêu tái canh được 30-50% diện tích cà phê cũ đã hết thời gian khai thác bằng giống cà phê mới, cho năng suất chất lượng cao hơn, đảm bảo tiêu chuẩn phục vụ xuất khẩu.