Măng vầu, đặc sản núi rừng

Cây vầu là lâm sản ngoài gỗ được phân bố trong tự nhiên và trong rừng trồng. Cây vầu sinh trưởng tốt ở các khe núi, chịu bóng, ưa ẩm ở tầng dưới có cây gỗ lớn. Tùy theo trạng thái rừng thuần loài hay hỗn giao mà có mật độ vầu khác nhau.

Yên Bái là một tỉnh miền núi, cây vầu phân bố rộng khắp trên địa bàn, hầu như địa phương nào cũng có cây vầu sinh sống. Các huyện như Lục Yên, Văn Yên, Trấn Yên, Văn Chấn… có diện tích rừng vầu tự nhiên khá lớn. Cây vầu thẳng và vươn cao, những nơi đất tốt vầu có thể cao từ 13 đến 15 m, đường kính từ 10 – 12 cm. Cây vầu không chỉ để lấy măng mà còn được dùng nhiều trong đời sống, sinh hoạt của người dân. Vầu dùng làm nhà, làm đũa, chế biến các đồ gia dụng và làm nguyên liệu giấy.

Tại huyện Trấn Yên (Yên Bái), cây vầu chủ yếu có ở các xã Y Can, Kiên Thành, Tân Đồng… Măng vầu có hai loại là vầu ngọt và vầu đắng. Măng vầu đắng chủ yếu phân bố ở những cánh rừng tự nhiên, vầu ngọt được người dân trồng trong vườn đồi nhà và mang lại nguồn thu nhập khá cao.

Hàng năm, từ dịp cận Tết Nguyên đán tới ra Tết, vào Kiên Thành chúng ta bắt gặp nhiều người dân đi tìm măng vầu. Người thì lấy ít về ăn, người vì kinh tế đi tìm măng về bán. Măng vầu sau khi được người dân tìm thấy sẽ chuyển đến nơi thương lái thu mua. Từ đây, măng tươi ngon sẽ được chuyển đi khắp các khu chợ trên địa bàn tỉnh Yên Bái và xuống tận các tỉnh miền xuôi. Với giá bán măng đầu vụ và trong dịp Tết từ 18.000 - 25.000 đ/kg, đã mang lại một nguồn thu khá cho người dân.

Đi lên rừng tìm măng cùng ông Hà Văn Luyến, người Dân tộc Tày ở xã Kiên Thành, ông Luyến chia sẻ kinh nghiệm: Để đào được những cây măng ngon, cần phải tìm nơi đất nẻ, có măng mới nhú để đào. Lúc này, măng vẫn nằm trong lòng đất sẽ ngon, ngọt hơn. Những gốc măng đã mọc cao dễ tìm nhưng đắng. Vào đầu vụ, những cây mới nhú có vị ngọt lẫn vị hơi đắng, nhưng chỉ khi có tiếng sấm hay từ cuối tháng Giêng là măng chuyển hẳn sang vị đắng.

Ông Hoàng Văn Đà, Phó Chủ tịch UBND xã Kiên Thành cho biết: Trên địa bàn xã có khoảng 3.000 ha cây họ tre, trong đó khoảng 525 ha là vầu còn lại là tre Bát Độ và giang nứa. Rừng vầu là diện tích rừng tự nhiên đã được giao cho các tổ bảo vệ của thôn trông giữ. Hàng năm đến mùa, người dân vào rừng khai thác măng, đến giữa tháng 2 âm lịch, các tổ bảo vệ vận động người dân không vào rừng nữa để giữ lại măng cho rừng phát triển.

Đến gia đình anh Nguyễn Hoàng Linh người Dân tộc Tày tại bản Chao, xã Việt Hồng, được anh chia sẻ: Cây vầu là loài cây bản địa, dễ chăm sóc, ít sâu bệnh. Với gần 1 ha rừng trồng là măng vầu ngọt từ thời ông bà để lại, nay gia đình anh chỉ việc chăm sóc và thu hoạch.

Măng vầu ngọt thường có sau măng vầu đắng khoảng một tháng. Với đặc tính măng ngọt ăn ngon nên được người tiêu dùng ưa chuộng hơn. Đầu vụ, măng còn ít nên bán được giá từ 20.000 - 25.000 đ/kg, vào giữa vụ thì chỉ 6.000 - 8.000 đ/kg. Vào chính vụ, mỗi ngày hai vợ chồng anh khai thác từ 250 - 300 kg măng tươi, được các thương lái đến tận nhà thu mua. Hàng năm, anh thu về khoảng 30 - 35 triệu đồng tiền bán măng.

Ngoài việc thu hoạch măng vầu, hàng năm anh còn chọn những cây măng to, khỏe để lại làm cây bố mẹ để phát triển những năm tiếp theo, cây già được anh chặt tận thu làm nguyên liệu giấy và tạo không gian để rừng vầu sinh trưởng.

Măng vầu là món ăn dân giã, rẻ tiền, dễ kiếm, dễ chế biến, món ăn chủ yếu ở vùng nông thôn nay đã trở thành món đặc sản của người thành phố, thực đơn của các nhà hàng, khách sạn sang trọng. Các món ăn phổ biến từ măng vầu như: Măng vầu xào tỏi, măng vầu luộc chấm mẻ, măng vầu om xương…

Chị Nguyễn Thị Lý quê Yên Bái, nay chuyển về sinh sống và làm việc tại Hà Nội. Hàng năm sau khi lên thăm chúc Tết anh em trên quê, khi về, chị không quên tìm mua bằng được măng vầu để mang làm quà quê cho những người thân ở Hà Nội. Chị bảo với mọi người đó là hương vị quê hương...

Vào vụ măng, từ những quán tạp hóa chợ quê hay chợ huyện, nơi đâu người ta đều bắt gặp những sạp măng vầu được bầy bán. Không còn chỉ quanh quê hương Yên Bái, ngày nay măng vầu còn được các thương lái thu mua và chuyển đi tiêu thụ tại các tỉnh như Phú Thọ, Vĩnh Phúc, Hà Nội…