Điều gì ngăn châu Phi xuất khẩu nông sản sang Trung Quốc nhiều hơn?

Có hai sự kiện cũng diễn ra nhưng tại hai địa điểm khác nhau, nhằm thúc đẩy giá trị xuất khẩu của châu Phi sang Trung Quốc.

Cụ thể, tại Bắc Kinh, Đại sứ quán Rwanda đã ký một nghị định thư với chính phủ Trung Quốc để xuất khẩu cây cỏ ngọt, một chất làm ngọt tự nhiên được sử dụng rộng rãi trong ngành công nghiệp thực phẩm và đồ uống.

“[Đó là một] chiến thắng lớn cho người trồng cỏ ngọt ở Rwanda và người tiêu dùng Trung Quốc”, đại sứ Rwanda James Kimonyo cho biết vào ngày 29/11.

Cùng lúc, ở thủ đô Dakar của Senegal, những người tham dự Diễn đàn về Hợp tác Trung Quốc - châu Phi FOCAC đang nghe Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình nói về kế hoạch tăng giá trị hàng hóa nhập khẩu từ châu Phi lên 300 tỷ USD trong ba năm tới.

Ông Tập cho biết Trung Quốc sẽ mở “làn xanh” cho xuất khẩu nông sản châu Phi sang thị trường tỷ dân, tương tự thỏa thuận vừa kí với Rwanda. Hơn nữa, Trung Quốc sẽ cung cấp 10 tỷ USD tài trợ thương mại để hỗ trợ xuất khẩu của châu Phi và xây dựng một khu công nghiệp Trung Quốc - châu Phi để hợp tác trong Sáng kiến Vành đai và Con đường.

Giới quan sát cho rằng thông báo này là kịp thời vì trong vài năm qua, các nước châu Phi đã thúc giục Trung Quốc tạo điều kiện cho các sản phẩm của Lục địa Đen tiếp cận thị trường khổng lồ Trung Quốc dễ dàng hơn. Nhưng việc biến tham vọng thành hiện thực sẽ không dễ dàng, với nhiều thách thức về năng lực và thương mại phải vượt qua.

Nguyên liệu thô và các sản phẩm chưa qua chế biến như dầu, đồng, sắt và gỗ chi phối xuất khẩu hàng hóa của châu Phi sang Trung Quốc

Trong những năm gần đây, Trung Quốc cũng đã ký kết thương mại với một số nước châu Phi để nhập khẩu các sản phẩm nông nghiệp như bơ, ớt, hạt điều, hạt vừng và gia vị. Những loại cây trồng này là một phần nhỏ trong tổng kim ngạch thương mại nhưng là cơ hội mà cả hai bên đều thấy có khả năng mở rộng.

Trong khi đó, hầu hết các mặt hàng nhập khẩu của châu Phi từ Trung Quốc là thành phẩm, từ dệt may đến điện tử và thiết bị xây dựng. Điều đó đã dẫn đến thặng dư thương mại dai dẳng có lợi cho Trung Quốc. Theo dữ liệu hải quan Trung Quốc, Trung Quốc đã nhập khẩu hàng hóa trị giá 72,7 tỷ USD từ châu Phi vào năm 2020, so với 114 tỷ USD hàng hóa xuất khẩu sang châu lục này.

Để tăng cường nhập khẩu từ châu lục này, Trung Quốc đề nghị giúp các nước châu Phi quảng bá sản phẩm của họ tại các sự kiện như Hội chợ Nhập khẩu Quốc tế Trung Quốc ở Thượng Hải và Hội chợ Xuất nhập khẩu Trung Quốc ở Quảng Châu.

Trong Kế hoạch Hành động Dakar được công bố sau diễn đàn FOCAC, Trung Quốc cho biết họ “hoan nghênh nỗ lực của các nước châu Phi trong việc tổ chức các hoạt động xúc tiến thương mại trực tiếp hoặc trực tuyến tại Trung Quốc và hỗ trợ châu Phi tăng xuất khẩu sang Trung Quốc”.

Trung Quốc cũng cho biết họ sẽ giúp thúc đẩy thương mại xuyên biên giới không cần giấy tờ, đơn giản hóa các quy trình đối với các sản phẩm nông nghiệp châu Phi đến Trung Quốc thông qua thương mại điện tử và thiết lập các trung tâm thương mại điện tử ở châu Phi để thúc đẩy thương mại.

Nhưng một số nhà quan sát cho biết việc tăng nhập khẩu thông qua các “làn xanh” này sẽ rất khó trừ khi châu Phi có thể gia tăng giá trị và tăng chủng loại sản phẩm của mình.

Yun Sun, Giám đốc chương trình Trung Quốc tại Trung tâm Stimson ở Washington, cho biết nhập khẩu của Trung Quốc từ châu Phi lên tới 72,7 tỷ USD vào năm ngoái và sẽ khó đạt được mục tiêu 300 tỷ USD trừ khi Trung Quốc thấy trước một sự thay đổi lớn đối với mô hình thương mại.

Một số nhà quan sát cho rằng các nước châu Phi đang không mang đến những sản phẩm đủ đa dạng và cạnh tranh.

Nhưng những người khác nói rằng các hàng rào thuế quan và phi thuế quan - chẳng hạn như các biện pháp vệ sinh và kiểm dịch động thực vật nghiêm ngặt đối với các sản phẩm nông nghiệp - cản trở việc thâm nhập thị trường Trung Quốc. Bắc Kinh cũng thích đàm phán trên cơ sở từng quốc gia, gây khó khăn cho việc đạt được một thỏa thuận thương mại trên toàn châu lục.

Chỉ vài ngày trước diễn đàn FOCAC, Tổng thống Uganda Yoweri Museveni cho biết Trung Quốc cần cung cấp quyền truy cập miễn thuế và hạn ngạch cho các sản phẩm châu Phi.

Tuy nhiên, Stephen Paduano, một nhà nghiên cứu tiến sĩ tại Trường Kinh tế London và là Giám đốc điều hành của Ủy ban Ngoại giao Kinh tế LSE, lý giải chuyện Trung Quốc có thặng dư thương mại dai dẳng đối với châu Phi.

Theo đó, không phải là các sản phẩm nông nghiệp của châu Phi phải chờ đợi lâu ở biên giới hoặc vì thuế quan của Bắc Kinh, do mức thuế trung bình của Trung Quốc khá bình thường, ở mức 2,5 %.

Mà "vấn đề là do tỉ lệ tiêu dùng trong GDP của Trung Quốc thấp, khi người tiêu dùng Trung Quốc không có khả năng mua nhiều sản phẩm cả trong và ngoài nước do lương trì trệ và tình trạng bất bình đẳng", Paduano khẳng định. “Đây là những vấn đề mà ông Tập đã cố gắng giải quyết trong mô hình tuần hoàn kép và thịnh vượng chung. Cho đến nay những nỗ lực đó chưa thành công và cho đến khi chúng thành công, tôi sẽ không mong đợi bất kỳ thay đổi nào trong thương mại Trung Quốc - châu Phi".

Paul Nantulya, một cộng sự nghiên cứu tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược châu Phi, Đại học Quốc phòng, cho biết động thái mở cửa thị trường Trung Quốc cho các sản phẩm nông nghiệp châu Phi là một chiến thắng lớn của phía châu Phi và cần phải làm một số việc để đạt được cam kết 300 tỷ USD.

"Châu Phi cần đàm phán để Trung Quốc tạo ra một môi trường chính sách ưu tiên các sản phẩm giá trị gia tăng và nông nghiệp, đồng thời dỡ bỏ ngay các hàng rào thuế quan và phi thuế quan", Nantulya nói. "Châu Phi cũng cần sự bảo hộ mạnh mẽ trên toàn châu lục đối với các chỉ dẫn địa lý".

“Các nhà sản xuất ớt Rwanda đã có thể thâm nhập thị trường vào tỉnh Hồ Nam; chúng ta cần xem thêm điều này. Đây là lúc mà thương mại điện tử trở nên cực kỳ quan trọng. Nhiều quốc gia châu Phi đang tập trung vào thương mại điện tử như một nền tảng để khai thác thị trường và tăng xuất khẩu”, Nantulya bổ sung.