Chuyện xứ điều - [Bài 1] - Truyền thuyết vùng đất Cheo Reo

TẠI SAO TÔI VIẾT “CHUYỆN XỨ ĐIỀU”?

Ông Nguyễn Đức Thanh – Nguyên Chủ tịch Hiệp hội Điều Việt Nam, tâm sự:

Sẽ là một sai sót nếu chúng ta không kể đến cây điều khi nói đến nền nông nghiệp Việt Nam. Tôi có cơ hội được gắn bó với cây điều hơn 30 năm và với bản thân tôi, đó là một loài cây đặc biệt. Cây điều là một trong những loài cây đa mục đích có sức sống cực kỳ mạnh mẽ. Chúng không cần chăm sóc quá nhiều, chịu hạn rất tốt và mang lại giá trị kinh tế dài hạn cao. Bản thân tôi chưa bao giờ hết bất ngờ về cây điều và ngành điều Việt Nam. Trong hơn 30 năm qua, ngành điều Việt Nam đã có những bước nhảy thần kỳ.

Từ năm 1984 - 1985: những lô điều nhân đầu tiên rời bến cảng Nhà Rồng ra thế giới.

Năm 1988: Việt Nam chính thức bắt đầu xuất khẩu nhân điều. Ấn Độ là nước xuất khẩu hạt điều lớn nhất ở thời điểm đó.

Năm 2006: Việt Nam vượt mặt Ấn Độ, trở thành nước xuất khẩu hạt điều lớn nhất thế giới.

Nhớ những năm 1982, hạt điều vẫn chưa có chỗ đứng trong các sản phẩm nông nghiệp Việt Nam. Đó là thời mà ta vẫn chỉ biết “nướng hạt điều ăn bậy, trái thì nấu canh chua” (Trích “Thương quá điều ơi! – Nguyễn Đức Thanh & Các cộng sự ”)

Năm 2019, theo Trung tâm Thông tin Công nghiệp và Thương mại thuộc Bộ Công Thương, xuất khẩu hạt điều đạt khoảng 450 ngàn tấn nhân điều các loại và kim ngạch xuất khẩu khoảng 3,5 tỷ USD, Việt Nam tiếp tục giữ vị trí số 1 thế giới về chế biến và xuất khẩu. Mất khoảng hai đến ba năm để một cây điều bắt đầu ra hoa kết trái, nhưng mất đến hơn 30 năm ngành điều Việt Nam mới có được một vị trí đáng tự hào như hiện tại.

Tôi luôn ấp ủ thực hiện một dự án sách về cây điều mà trong đó, tôi có cơ hội được kể những câu chuyện của nhiều con người đã tận tụy đóng góp cho hành trình xuyên thế kỷ của ngành điều Việt Nam. Họ là những người nông dân trồng điều giỏi, kỹ sư chế tạo máy, nhà quản lý, doanh nhân giỏi của ngành điều. Tôi không muốn họ bị lãng quên. Quyển sách “Thương quá điều ơi!” phần 1 được xuất bản và đã được độc giả quan tâm, đón nhận nồng nhiệt. Tôi và các cộng sự của mình rất cảm kích và trân trọng tình cảm của tất cả quí vị. Ở phần này, chúng tôi đã giới thiệu những mẩu chuyện về những vùng đất, con người và tổ chức đã đặt nền móng cho ngành điều Việt Nam.

Để phúc đáp lại sự đón nhận của quí độc giả, cũng như để lịch sử của ngành điều Việt Nam được kể lại đầy đủ và chi tiết hơn, chúng tôi tiếp tục thực hiện phần 2 dự án sách “Thương quá điều ơi!”. Với phần này, chúng tôi lại có vinh dự kể về nhiều nhân vật và sự kiện hơn. Họ là những nhân tố không thể không nhắc tới.

Như tôi đã nói, Dải Ngân Hà không bao giờ được tạo nên bởi một vì sao cũng như chỉ một dòng sông không bao giờ làm nên biển rộng. Cùng với nền móng sẵn có, chúng ta đã phải cần rất nhiều tâm huyết từ những khối óc và đôi bàn tay lao động không mệt mỏi, để đưa ngành điều Việt Nam đến đỉnh vinh quang. Chúng tôi hy vọng ở phần này, quí độc giả sẽ có một cái nhìn bao quát hơn về quá khứ và bối cảnh hiện tại của ngành điều Việt Nam. Nơi đó có những con người ở nhiều vùng đất khác nhau, những người con đất Việt và cả người nước ngoài yêu quí ngành điều Việt Nam.

Tuy nhiên với một Ekip viết không chuyên nghiệp, “Chuyện xứ điều” chắc chắn có nhiều thiết sót, xin bạn đọc lượng thứ!

Tôi rất khâm phục cách sống và làm việc của cháu Malala Yousafzai, một thiếu niên 17 tuổi người Pakistan. Cô là người đạt giải Nobel Hòa Bình năm 2014, cô sinh ngày 12/07/1997 tại Thị xã Mingora ở Huyện Swat, tỉnh Khyber Pakhtunkhwa nơi các tay súng Taliban cấm trẻ em gái tới trường. Bất chấp lệnh cấm của bọn chúng, em vẫn tới trường và vận động những bé gái khác làm việc tương tự. Tôi cũng rất thích câu nói của quốc vương Brunei khi Ngài đọc diễn văn trước 650 triệu người dân và Chính phủ các nước Asean ngày 15/11/2020 tại Hội nghị cấp cao Asean tổ chức tại Hà Nội. Ngài nói đại ý: Brunei sẽ làm việc hết mình trong năm làm chủ tịch Asean và Ngài tin rằng “Chúng ta quan tâm, chúng ta chuẩn bị, chúng ta thịnh vượng”.

Trộm nghĩ, ngành điều chúng ta cũng vậy chắc chắn sẽ thành công, vì chúng ta có hoài bão lớn, chúng ta lại có chung một ước mơ, lại đoàn kết và làm việc cùng nhau. Giai đoạn nào cũng vậy, chúng ta luôn có những tập thể, cá nhân xuất sắc, họ đến với ngành điều từ nhiều vùng miền, nhiều quốc tịch, song họ luôn sống và làm việc hết mình vì ngành điều. Với niềm tin ấy chúng tôi xin trân trọng giới thiệu cùng bạn đọc phần 2: “Thương quá điều ơi - Chuyện xứ điều”.

...................................

Cậu bé dưới gốc cây

Từ lâu lắm rồi, ở vùng Ayun Pa, một người thợ săn tìm thấy một đứa bé kỳ lạ. Ông kể rằng, đó là một buổi sáng trời xanh nhẹ, khi đang theo dấu thú rừng, ông nghe thấy tiếng khóc phát ra từ một cây lớn ở đằng xa. Bước lại gần, ông thấy một đứa trẻ con nằm dưới một gốc cây kỳ lạ. Cái cây này với những quả vàng, quả đỏ, vươn tán ra như đang che chở cho đứa bé. Ông đem cậu về làng rồi một thầy tu và cũng là thầy thuốc trong vùng nhận nuôi cậu. Vị thầy tu gọi cậu là Cana.

Cana lớn nhanh như thổi. Cậu có làn da ngăm đen, tay chân khỏe khoắn nhanh nhẹn và một đôi mắt sáng như sao. Cậu thường được sư phụ cho đi cùng khi ông khám bệnh và bốc thuốc cho người dân trong vùng. Cana vốn nhanh nhạy thông minh, cũng học được cách sử dụng một số thứ thảo dược. Vài năm sau, sư phụ qua đời. Ông trao lại cho Cana tài sản duy nhất của mình là mảnh vải nâu ông hay quấn trên người.

“Hi vọng thứ này sẽ có lúc hữu dụng cho con” – sư phụ nhẹ nói với Cana rồi viên tịch.

Chôn cất sư phụ xong, cậu rời làng, bắt đầu những tháng ngày lang bạt. Cậu muốn bôn ba đây đó để biết nhiều thứ hơn và trưởng thành hơn. Cậu cứ nhắm hướng Nam mà đi vì nghe mọi người bảo phía Nam trù phú, bạt ngàn lắm. Trên đường đi, nhờ sức khỏe, trí thông minh và kiến thức thảo dược, Cana luôn được người ta thuê làm việc. Có người trả cậu tiền, có người cho cậu ăn. Cậu luôn vui vẻ nhận lấy. Có người tốt bụng thì cho cậu ngủ lại sau khi làm việc, còn nếu không, cậu tự quấn tấm vải nâu rồi tìm chỗ mà ngủ.

Khi làm thuê cho các phú hộ, thấy những đứa trẻ được ăn sung mặc sướng và vui vẻ cùng gia đình, đôi lúc Cana cũng tự hỏi gốc gác của mình. Nhưng rồi công việc cuốn lấy cậu đi, cậu cũng không quá bận tâm. Trên con đường của cậu, dù chuyện gì xảy ra đi nữa, cậu cũng bình thản đón lấy. Những cực khổ nhọc nhằn đi qua cuộc đời Cana, cậu chịu đựng. Cậu đi qua nhiều vùng đất, gặp được nhiều con người. Cậu nhận ra được rằng, hạnh phúc của cuộc đời này là sức khỏe của bản thân và tấm lòng thiện đối với mọi người. Không có gì ngoài tấm vải nâu, Cana vẫn sống vui vẻ hạnh phúc. Cuộc sống bình phàm của cậu chậm rãi trôi đi.

Người thợ săn

Lộc là một thợ săn giỏi nhất trong vùng. Hôm nay là sinh nhật con gái anh, nên anh hi vọng tìm được thứ gì đó ngon lành đem về nhà cho con. Nhưng cái tính nôn nóng đã làm hại chính anh. Anh lại dẫm lên cái bẫy của mình đã đặt ngày hôm trước. Vết thương khá sâu. Lộc mất nhiều máu. Hai mắt của anh mờ dần. Rồi bỗng nhiên anh cảm nhận thấy một luồng khí nóng bao trùm lấy mình. Một giọng đàn ông cất lên:

-Anh cố mở mắt, để chỉ tôi mở cái bẫy nào?

Lộc cố gắng mở mắt, trước mặt anh là một người thanh niên tầm trung với một khuôn mặt hiền hậu, lanh lợi. Anh có một đôi mắt sáng long lanh cùng làn da ngăm đen. Lộc hướng dẫn người thanh niên đó rồi cùng lẫy cái bẫy với anh ta. Lạ lùng thay, cái bẫy được lấy ra nhẹ nhàng, không nặng nề như lúc Lộc cố làm một mình.

-Cám ơn anh. Nếu không có anh thì gay lắm. – Lộc nói.

-Anh cứ nằm im đi, kẻo động vết thương. Để tôi băng lại cho anh, tôi có biết chút thuốc thang. Vết thương cũng không tệ lắm đâu.– người thanh niên vừa cười vừa nói.

Tay anh thoăn thoắt lấy lá thuốc trong túi ra, rồi đắp lên vết thương. Lộc cảm thấy vết thương lạnh buốt rồi từ từ không nhức nhối nữa. Bây giờ anh mới để ý, người thanh niên trước mặt anh trông không có vẻ gì là một thầy tu, nhưng anh ta lại quấn một mảnh vải lớn khắp người. Và thật lạ, nó hình như đổi màu liên tục dưới ánh nắng của tiết tháng giêng. Chắc là Lộc bị hoa mắt. Cuối cùng, người thanh niên xé một miếng vải nhỏ, rồi bó cái chân của Lộc lại.

-Tôi dìu anh ra đường lớn nào. – người thanh niên cứng cỏi nói.

-Cám ơn anh. Không có anh thật không biết phải làm sao. Hôm nay sinh nhật con gái tôi, chắc nó đang chờ tôi về mà tôi lại không săn được gì để làm cỗ. Mà tôi nghe giọng anh chắc không phải là người ở vùng này. – Lộc vừa đi chầm chậm vừa nghĩ. Cái anh thanh niên này không quá cao lớn nhưng cực kỳ khỏe. Lộc có cảm giác anh ta có thể bế thốc mình lên luôn cũng được.

-Tôi là khách vãng lai. Anh lấy cái này về cho cháu làm quà sinh nhật.

-Vậy có được không? Anh giúp tôi nhiều quá. Nếu anh có cần gì trong vùng này, xin hãy cho tôi biết. Có thể tôi giúp được anh. – đón lấy một hũ mật ong vàng óng từ người đàn ông lạ, Lộc không khỏi cảm động.

-Nếu vậy thì tốt quá, xin anh chỉ tôi đường đi đến một cây lớn có 3 gốc.

-Ý anh là cây Thiêng? Sao anh lại biết nó? Anh muốn đến đó để làm gì? – Lộc ngạc nhiên hỏi. Vì nếu không phải là dân trong vùng thì ít ai biết đến cây Thiêng của làng.

-Tôi nghe nói trên đó có nhiều dược liệu quý nên muốn đến xem thử. – người thanh niên vừa cười vừa nói.

-Ra là vậy. Anh đi hướng này, leo lên đỉnh núi, sẽ thấy được cây Thiêng. Tuy nhiên, đường đi khá hiểm trở. Anh phải cẩn thận mới được. Còn bây giờ chắc tôi với anh từ giã ở đây thôi. Nhà tôi ở đằng kia rồi, tôi không dám phiền anh nữa. Còn nếu anh chờ được, vài hôm nữa chân khỏi, tôi sẽ đi cùng anh – Lộc nói.

-Anh đừng bận tâm. Anh chỉ đường đã là một việc lành cho tôi rồi. Tôi xin từ biệt anh. Mong anh và con gái có một ngày vui vẻ – người đàn ông chắp tay lại và nghiêng người chào Lộc.

-À, tôi đãng trí quá mà chưa hỏi tên anh. Anh tên chi?

-Người ta gọi tôi là Cana. Xin phép cáo từ.

Người thanh niên mỉm cười chào Lộc. Trong nụ cười và ánh mắt đó, Lộc cảm thấy giống như có sức sống của một thân cây to lớn, bảo vệ muông thú chung quanh nó. Lộc chỉ là một sinh vật nhỏ bé núp dưới cái bóng râm kia mà thôi. Người thanh niên quay bước, khoan thai đi về phía núi. Chiếc áo choàng của anh phát ra những sắc vàng đỏ, chói lóa dưới ánh mặt trời.

Con đường

Hơn một tháng nay, kể từ khi đặt chân đến vùng đất mới này, Cana đôi khi chiêm bao thấy điềm lạ. Một tối nằm ngủ bên bờ sông nhỏ, anh thấy một con rồng to lớn giương vuốt. Nó nhìn anh chằm chằm rồi biến mất. Quầng hào quang xung quanh con rồng không tan biến theo nó mà phủ lên người Cana. Tối ngày hôm trước gặp Lộc, Cana mơ thấy người thợ săn ngày xưa đã tìm thấy mình trong rừng, dưới một gốc cây lạ. Rồi bỗng dưng anh thấy một cây cổ thụ có 3 gốc. Choàng tỉnh dậy, anh thấy chiếc áo choàng của mình phát sáng trong đêm. Ngày hôm sau, anh quyết định đi tìm cái cây cổ thụ đó, thì gặp Lộc trên đường.

Mấy năm lang bạt khắp nơi, Cana càng ngày càng thông thạo thảo dược hơn. Anh vẫn làm việc đồng áng nếu được thuê. Nhưng anh luôn cảm thấy hạnh phúc hơn khi được chữa bệnh cho người khác. Và may mắn thay, những người anh bốc thuốc cho uống đều nhanh khỏi. Người ta thường gọi anh là ông thầy áo nâu, theo bộ y phục mà anh mặc. Cana cũng thấy cái áo choàng của sư phụ đặc biệt. Lúc nào nó cũng như bảo vệ anh. Mấy năm gần đây, đôi khi nó còn đổi màu nữa.

Ngay lúc đó, chiếc áo choàng của anh bỗng nóng lên và phát hào quang nhè nhẹ. Cana thôi không suy nghĩ nữa mà tập trung chú ý đến cảnh vật trước mắt mình. Một cây cổ thụ 3 gốc chụm lại vào nhau mọc thẳng lên trời. Cana không nhìn thấy được ngọn của nó. Nó chính là cái cây mà Cana đã thấy trong giấc mơ. Tim anh đập thình thịch. Cana bước tới.

Trở về

Truyền thuyết kể rằng, trong một ngày tiết tháng Giêng, các vị thần tụ họp về một ngọn núa cao có tên Bà Rá ở vùng Đông Nam Bộ. Trên cao, họ nhìn xuống phía dưới một cây khổng lồ được tạo thành từ 3 gốc cây cổ thụ chụm lại. Dưới gốc cây, một người thanh niên hai tay đang dang rộng chạm vào hai gốc cây. Khi đầu người đàn ông vừa chạm vào gốc cây còn lại, thì một cơn gió mạnh hình xoắn ốc quấn lấy gốc cây, hút tất mọi thứ xung quanh đưa lên ngọn. Phía trên ngọn cây, một đám mây màu đen hình thành cứ ngày càng lan rộng. Một không gian hình trụ màu đen vừa bằng tán cây kéo dài từ đất lên trời. Các hình tượng cổ xưa như những miếng thép nung đỏ hiện lên, xoay quanh gốc cây rồi vụt mất.

Trong đầu người thanh niên vọng lên những giọng nói từ bậc truyền nhân, với một ngôn ngữ mà anh không thể hiểu được. Anh rùng mình hoảng sợ, đứng lên rời khỏi gốc cây và bước đi. Lúc này các khái niệm không gian, thời gian trong anh không còn. Anh chỉ nghe những tiếng gù của đàn chim cu xanh, những bông hoa đang mỉm cười trong gió và ánh sáng của những buổi bình minh vụt qua. Trên cao các vị thần trò chuyện và quan sát như thể họ đang chờ đợi một thời khắc quan trọng nào đó. Khi bước chân người thanh niên đặt đến một khu đất rộng hình tròn, như một định mệnh được sắp đặt, ngay chính giữa tâm hình tròn có một cây tán lá rộng. Người thanh niên dừng lại một hồi lâu, chăm chú nhìn thân cây lạ như thể anh đã từng thấy nó từ rất lâu rồi. Chiếc áo choàng của anh phát sáng liên tục. Anh chậm rãi bước đến và ngồi dưới gốc cây. Các lá cây tự nhiên trở mình xoay ngược hướng về phía anh. Lá cây phản xạ những tia sáng trên trời như để soi rõ hơn, cho ánh mắt người mẹ trìu mến muốn nhìn đứa con đi xa nay đã trở về.

Khát nước, anh bất giác ngước mắt lên, các lá cây lập tức xoay lại vị trí cũ. Anh thấy những trái cây kỳ lạ, lấp lánh dưới ánh mặt trời. Da nó căng bóng, không như cây khác, hạt của nó không nằm trong lòng của quả. Khi cánh tay anh chạm đến quả cây, các vị thần ngưng trò chuyện. Im lặng! Sự im lặng tuyệt đối như thể nghe được tiếng của tro tàn trong bếp lửa rơi xuống. Họ bắt đầu quan sát. Anh ngước đầu lên bóp quả cây cho nước vào miệng để uống. Khi những giọt cuối cùng rơi xuống, khói hình trụ màu đen một lần nữa lại hình thành. Nó hút hết ánh sáng mặt trời. Đám lá khô dưới gốc cây bỗng rực cháy. Các hạt cây bị đám lá đốt cháy, bắn ra những tia lửa, kèm theo tiếng rít như hơi thở của những con quái vật thời cổ đại. Các tia lửa bắt đầu nhảy múa trong không gian hình tròn của bãi đất. Những hình ảnh hiện lên trước mắt người thanh niên và anh cũng nghe được những âm thanh từ quá khứ, như phát ra từ trong gốc cây. Lúc này, anh không nhìn thấy cái cây đâu nữa, chỉ còn lại những khối vàng hình quả cây lơ lửng trong không gian. Anh ngửi thấy một mùi hương dịu ngọt, nồng nàn. Mùi của một ký ức triệu năm xa xôi nào đó hiện về. Cơ thể anh bắt đầu cảm nhận một sức mạnh đang lan tỏa. Những tia sáng của ngọn lửa hội tụ, bay ngược về phía đôi mắt, làm anh loạng choạng ngã xuống đất. Trời đất bắt đầu rung chuyển, làm những hạt cây với sức nóng ngọn lửa vỡ làm đôi, để lộ phần nhân vàng óng nghi ngút khói.

Các vị thần bắt đầu đứng dậy, đẩy những luồng sáng về phía người thanh niên như một lời chúc phúc. Một không gian hùng vĩ với những luồng ánh sáng đủ màu sắc từ trên trời hội tụ về người thanh niên đó. Ánh sáng thổi tung tro bụi của đám lá cây bay mịt mù. Thời khắc này anh cảm thấy ánh sáng như thấm vào từng phần nhỏ nhất của trên cơ thể. Một quyền năng tối thượng đã được trao. Các vị Thần biến mất, không gian tối đen cùng dần hiện ra dưới ánh sáng. Cái cây lúc này như nở một nụ cười. Chiếc áo choàng của anh thôi không phát sáng nữa. Anh nhặt những hạt nhân màu vàng vương vãi dưới đất để làm thức ăn rồi tìm đường quay về.

Vị vua có đôi mắt sáng

Người đàn ông băng qua ngôi làng, cũng là lúc mùa xuân ghé thăm. Trò chuyện với những thanh niên trong làng, nhìn vào ánh mắt ông, các chàng trai hiểu rằng những hoài bão, ước mơ nếu không hét to lên, tự mình bước đi thì sẽ chỉ là một câu chuyện sẽ bị lãng quên.

Khi ông đi qua đạo quân của một vị lãnh chúa đang trên đường mở mang bờ cõi, các binh sĩ bỗng nhiên dừng lại. Ai cũng thấy rõ trong lồng ngực kẻ thù mà họ muốn đâm xuyên qua, cũng có một trái tim đang cùng nhịp đập với họ. Vị lãnh chúa chợt nhận ra rằng cung điện, đất đai, bờ cõi không phải là nơi ông ấy sống mà chính cơ thể của ông mới là ngôi nhà thật sự. Không thể mở rộng ngôi nhà của mình bằng những cuộc viễn chinh.

Vài năm sau, người dân tôn ông trở thành một vị vua với đôi mắt sáng rực. Nó soi sáng đến những góc tối tăm nhất của tâm hồn người đối diện. Quyền năng từ dòng nước thiêng liêng của cây mẹ trao cho ông, một quyền năng tối thượng. Quyền năng của sự thấu hiểu! Ông lấy hiệu là CasNa, được viết từ Cana và hình tượng cõi Việt, vùng đất mà ông luôn có một vị trí đặc biệt trong tim.

Ngày nay, người ta tìm về truyền thuyết của một vùng đất có tên Cheo Reo, Phú Bổn, nơi con sông Ba, vùng núi Chứa Chan với những bầy voi, hổ báo, nai rừng sống chung trong thung lũng điều, hay nơi núi Bà Rá ở đó có một cây một ngọn ba gốc, một loại cây giống như truyền thuyết “cây điều”. Ở góc nhìn khoa học cũng phát hiện ra những bằng chứng cho truyền thuyết ngày xưa. Omega 3 trong hạt điều ở vùng đất này cao hơn gấp 2 lần so với những vùng đất khác. Thành phần dinh dưỡng trong hạt điều cũng thuộc hàng bậc nhất trong các loại hạt mà mẹ thiên nhiên ban tặng cho con người, nơi đất mẹ đã sinh ra một loại hạt ăn ngon hơn hẳn những người anh em của nó trên hành tinh này đó là “CasNa Vua”.